Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь - палітыка-прававы фундамент адзінства народа і яго сацыяльнай абароненасці

Матэрыялы падрыхтаваны Акадэміяй кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь на аснове матэрыялаў Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь, Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь, Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, БелТА, «СБ. Беларусь сегодня», «Беларуская думка»

Сёння Беларусь выходзіць на новы этап свайго гістарычнага развіцця. Мадэрнізацыя беларускага грамадства, новыя патрэбы людзей, неабходнасць абнаўлення палітычнай сістэмы - гэта аб'ектыўныя перадумовы таго, чаму наспела неабходнасць змянення Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.

Мы, суверэнная беларуская нацыя, упершыню сталі свабоднымі на нашай зямлі і атрымалі ўнікальную магчымасць будаваць сваю будучыню. І зараз надышоў час зрабіць чарговы крок - стратэгічны для далейшага развіцця нашай краіны.

Кіраўнік дзяржавы А.Р.Лукашэнка на сустрэчы з рабочай групай па дапрацоўцы праекта новай Канстытуцыі, якая адбылася 21 кастрычніка 2021 г., падкрэсліў, што "новы праект Канстытуцыі павінен распрацоўвацца з улікам канструктыўных меркаванняў беларускіх грамадзян". Але немагчыма выказаць канструктыўнае меркаванне без дасведчанасці аб прадмеце абмеркавання.

У бліжэйшы час падрыхтаваны праект Асноўнага закону будзе вынесены на ўсенароднае абмеркаванне. Кожны з нас зможа стаць удзельнікам канстытуцыйнага стваральнага працэсу, а гэта значыць - творцам агульнай будучыні, будучыні беларускага народа.

Гісторыя Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь

У кантэксце кардынальных пераўтварэнняў пачатку 1990-х гг. Канстытуцыя БССР 1978 г. ператварылася ў архаічны дакумент і патрабавала кардынальнай перапрацоўкі.

Гісторыя падрыхтоўкі і прыняцця Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь 1994 г. заслугоўвае асаблівай увагі. У рамках спецыяльна створанай Канстытуцыйнай камісіі былі ўтвораны дзве рабочыя групы, якія рыхтавалі альтэрнатыўныя праекты. Пасля іх падрыхтоўкі на сумесным пасяджэнні рабочых груп было вырашана прапанаваць Вярхоўнаму Савету адзіны тэкст дакумента.

Варта адзначыць, што, па сутнасці, праект Асноўнага закона быў ужо гатовы да сярэдзіны 1991 г. Аднак палітычная барацьба паміж сіламі, якія маюць свае мэты, прывяла да таго, што праца над новай Канстытуцыяй прасоўвалася складана і марудна. Каменем спатыкнення стала ключавое пытанне: якой быць маладой незалежнай рэспубліцы - прэзідэнцкай або парламенцкай?

У выніку быў прыняты кампрамісны варыянт: увядзенне інстытута прэзідэнцтва з захаваннем шырокіх паўнамоцтваў Вярхоўнай Рады.

Гістарычнае рашэнне - прыняцце новай Канстытуцыі - адбылося 15 сакавіка 1994 г. З таго часу гэты дзень з'яўляецца дзяржаўным святам.

Даведачна.

Пры канстытуцыйным кворуме галасавання і прыняцця рашэння (231 дэпутат) за прыняцце Канстытуцыі прагаласавалі 236 дэпутатаў, супраць - 6, устрымаліся - 8, не галасавала - 57.

Уступіла ў сілу Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь фактычна падвяла вынік працэсам фармавання незалежнай беларускай дзяржавы. на новай сацыяльна-эканамічнай аснове, замацавала арыенціры грамадскага развіцця, вызначыла яго перспектывы.

Канстытуцыя засноўвала і замацоўвала асноўныя пачаткі арганізацыі і развіцця грамадства і дзяржавы, юрыдычна аформіла найважнейшыя дзяржаўныя інстытуты, замацавала падзел уладаў у дзяржаве на заканадаўчую, выканаўчую і судовую.

Упершыню ў Беларусі быў уведзены інстытут прэзідэнцтва. Тады, на пераломным этапе развіцця краіны, беларускае грамадства як ніколі мела патрэбу ў моцным прэзідэнце - нацыянальным лідэры, здольным кансалідаваць грамадзян і максімальна эфектыўна забяспечыць дасягненне стратэгічных мэт у сацыяльна-эканамічнай і палітычнай сферах. І беларусы яго здабылі.

10 ліпеня 1994 г. Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь быў абраны народны дэпутат Беларусі А.Р.Лукашэнка.. У другім туры яго падтрымалі 80,3 % грамадзян, якія прынялі ўдзел у галасаванні.

Аднак нягледзячы на тое, што прэзідэнт з'яўляўся кіраўніком беларускай дзяржавы і кіраўніком выканаўчай улады, вядучая роля ў краіне па-ранейшаму належала парламенту.

Канстытуцыя 1994 г. па сваёй сутнасці была антыкрызіснай, аднак не магла ў поўнай меры забяспечыць паступальнае і паспяховае развіццё маладой беларускай дзяржавы. Гэта і абумовіла ўнясенне ў яе змен у два наступныя гады. Пры гэтым важна, што усе змяненні ў Асноўны Закон уносіліся Кіраўніком беларускай дзяржавы не аднаасобна, а нязменна раячыся з гэтай нагоды з народам..

Канстытуцыйныя рэферэндумы ў Беларусі (14 мая 1995 г.,
24 лістапада 1996 г. і 17 кастрычніка 2004 г.)

У суверэннай Беларусі механізм прамой рады ўлады з народам па найважнейшых пытаннях развіцця грамадства – канстытуцыйны рэферэндум – быў выкарыстаны тройчы: у 1995, 1996 і 2004 гг.

Першы за гады незалежнасці рэферэндум у гісторыі нашай краіны быў праведзены 14 мая 1995 г. Кіраўнік дзяржавы А.Р.Лукашэнка прадставіў на суд народа канкрэтныя, жыццёва важныя для краіны ініцыятывы: аб наданні рускай мове, нараўне з беларускай, статусу дзяржаўнай; аб змяненні дзяржаўнай сімволікі; аб падтрымцы дзеянняў Прэзідэнта, накіраваных на эканамічную інтэграцыю з Расійскай Федэрацыяй; аб неабходнасці ўнясення змяненняў у Канстытуцыю, якія прадугледжваюць магчымасць датэрміновага спынення паўнамоцтваў Вярхоўнага Савета Прэзідэнтам у выпадках сістэматычнага або грубага парушэння Канстытуцыі.

У ходзе ўсенароднага галасавання 14 мая 1995 г. ініцыятывы Кіраўніка дзяржавы атрымалі шырокую падтрымку таварыства. Вынікі плебісцыту змянілі шэраг канстытуцыйных норм.

Даведачна.

У галасаванні на рэспубліканскім рэферэндуме прынялі ўдзел 64,8 % грамадзян, якія мелі на гэта права. За наданне рускай мове роўнага статусу з беларускай прагаласавалі 83,3 % выбаршчыкаў, за ўстанаўленне новых Дзяржаўнага флага і Дзяржаўнага герба - 75,1 %. Дзеянні Прэзідэнта, накіраваныя на эканамічную інтэграцыю з Расіяй, падтрымалі 83,3 % грамадзян, а ўнясенне змяненняў у дзейную Канстытуцыю - 77,7 %.

Наступныя спробы прэзідэнцкай улады ўзяць грамадска-палітычную сітуацыю пад кантроль і вывесці краіну з крызісу натыкнуліся на супраціў парламенцкай фракцыі Беларускага народнага фронту і дэпутатаў, якія далучыліся да яе. Дасягнуты ў 1994 г. элітамі краіны кампраміс выліўся ў востры канстытуцыйны крызіс.

Палітычная і эканамічная стабільнасць у краіне аказалася пад пагрозай. Нормы беларускай Канстытуцыі 1994 г. не забяспечвалі дастатковы баланс інтарэсаў галін улады.

Для выхаду з гэтай сітуацыі ў жніўні 1996 г. А.Р.Лукашэнка прапанаваў правесці рэферэндум па ўнясенні змяненняў і дапаўненняў у Канстытуцыю, якія ператвараюць рэспубліку з парламенцка-прэзідэнцкай у прэзідэнцкую. Вярхоўны Савет ідэю рэферэндуму падтрымаў, але пры гэтым дэпутаты вырашылі вынесці на народнае абмеркаванне пытанне аб скасаванні пасады Прэзідэнта і ператварэнні рэспублікі ў парламенцкую.

Такім чынам, на другі рэспубліканскі рэферэндум былі вынесены два праекты абноўленай Канстытуцыі. Пытанняў, ініцыяваных Прэзідэнтам, было чатыры: аб унясенні змяненняў і дапаўненняў у Канстытуцыю (прапанаваных Прэзідэнтам); аб пераносе Дня Незалежнасці на 3 ліпеня; аб увядзенні свабоднай, без абмежаванняў, куплі-продажу зямель сельскагаспадарчага прызначэння; аб адмене смяротнага пакарання.

У выніку галасавання 24 лістапада 1996 г. праект Канстытуцыі, прапанаваны Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка, падтрымалі 70,45 % ад агульнай колькасці выбаршчыкаў, праект Вярхоўнага Савета - толькі 7,9 % ад агульнай колькасці выбаршчыкаў.

Даведачна.

У галасаванні на рэспубліканскім рэферэндуме прынялі ўдзел 84,14% грамадзян, унесеных у спісы для галасавання. За адабрэнне пытання аб пераносе Дня Незалежнасці на 3 ліпеня прагаласавалі 88,18% грамадзян, за прыняцце прапанаванай А.Р.Лукашэнкам новай рэдакцыі Канстытуцыі - 70,45 %, супраць адабрэння пытання «Ці выступаеце вы за свабодную, без абмежаванняў, куплю і продаж зямлі? » прагаласавалі 82,88%, супраць адмены смяротнага пакарання - 80,44 %.

Новая Канстытуцыя ўвабрала ў сябе ключавыя палажэнні Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека, міжнародныя пакты ААН аб грамадзянскіх, палітычных, эканамічных, сацыяльных і культурных правах. Унесеныя змены дазволілі забяспечыць эфектыўную дзейнасць усіх галін улады ў інтарэсах беларускага народа.

Чарговыя змены ў Канстытуцыю былі прыняты па выніках рэферэндуму 17 кастрычніка 2004 г., таксама праведзенага па ініцыятыве Прэзідэнта. На народны суд быў вынесены адзіны пункт:
аб магчымасці прадастаўлення Кіраўніку дзяржавы права ўдзельнічаць у якасці кандыдата ў Прэзідэнты Рэспублікі Беларусь у чарговых выбарах Прэзідэнта і адмены абмежаванняў на колькасць тэрмінаў перавыбрання на гэту пасаду для адной і той жа асобы. Па выніках рэферэндуму беларускі народ зноў падтрымаў прапанову лідара.

Даведачна.

Па дадзеных Цэнтрвыбаркама, у галасаванні прынялі ўдзел 90,28 % грамадзян, унесеных у спісы для галасавання. Рашэнне па вынесеным на плебісцыт пытанні падтрымалі 79,42 % з іх.

Як адзначаў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка 18 кастрычніка 2004 г., «Вынікі рэферэндуму для мяне былі ашаламляльнымі. Хачу падзякаваць грамадзянам Беларусі за каласальную падтрымку, якую яны аказалі мне. Я зраблю ўсё, каб народ не пашкадаваў аб сваім выбары. Я ніколі не здраджваў сваім грамадзянам – беларускі народ, і як бы мне ні было цяжка і складана, ніколі не здраджу. Іх падтрымка мяне да шмат чаго абавязвае».

На шляху да новай Канстытуцыі 2022 г.

Пытанне аб неабходнасці ўнясення змяненняў у Канстытуцыю Рэспублікі Беларусь узнімалася беларускім лідэрам на працягу апошніх пяці гадоў неаднаразова. А.Р.Лукашэнка адзначаў, што беларускае грамадства абавязкова сутыкнецца з неабходнасцю прыняцця новай Канстытуцыі ў сувязі з загадамі часу і неабходнасцю на іх рэагаваць.

Пачаткам вялікай працы па аналізе эфектыўнасці дзейнай Канстытуцыі можна лічыць заяву, якую зрабіў Кіраўнік дзяржавы 7 кастрычніка 2016 г., выступаючы перад новым складам Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь. Тады А.Р.Лукашэнка зазначыў, што не выключае магчымасці карэкціроўкі Канстытуцыі Беларусі. у адпаведнасці з патрабаваннямі часу. Кіраўніком дзяржавы былі дадзены адпаведныя даручэнні суддзям канстытуцыйнага суда сумесна з вучонымі, юрыстамі і парламентарыямі прааналізаваць Асноўны Закон і ўнесці прапановы па яго змяненнях.

У 2018-2019 гг. Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь неаднаразова вяртаўся да гэтай тэмы, у тым ліку ў час сустрэчы з кіраўнікамі і калектывамі вядучых СМІ (10.04.2018), "Вялікай размовы" з журналістамі і экспертамі (01.03.2019), на сустрэчы з кіраўнікамі канстытуцыйных судоў замежных 31.05.2019), у інтэрв'ю журналістам пасля галасавання на выбарах дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў (17.11.2019), у звароце да дэпутатаў Парламента (05.12.2019), а таксама ў Пасланнях беларускаму народу і Нацыянальнаму сходу (24.04.2018) і 19.10. .

У час перадвыбарнай кампаніі на сустрэчы з калектывам ААТ "Беларуськалій" у чэрвені 2020 г. Прэзідэнт падкрэсліў, што прадстаўленыя яму варыянты Канстытуцыі "недастаткова рашучыя". Паводле слоў Кіраўніка дзяржавы, неабходна пераразмеркаванне паўнамоцтваў паміж Прэзідэнтам, Урадам і Парламентам, сур'ёзнае ўзмацненне ролі мясцовай улады. Тэма канстытуцыйнага рэфармавання, перамен праз абнаўленне Асноўнага Закона была зноў узнята Парэзідэнтам у ходзе сустрэчы з калектывамі вядучых СМІ (09.07.2020) і Пасланні беларускаму народу і Парламенту (04.08.2020).

Даведачна.

З улікам хуткай эвалюцыі грамадскіх адносін тэма змены Канстытуцыі стала актуальнай для шматлікіх дзяржаў. На постсавецкай прасторы гэта было выкарыстана ў якасці эфектыўнага інструмента ў краінах, якія, захоўваючы моцную дзяржаўнуюю ўладу, забяспечваюць высокую дынаміку эканамічнага развіцця. Так, напрыклад, у Азербайджане за апошнія 20 гадоў былі праведзены тры канстытуцыйныя рэферэндумы: у 2002,2009 і 2016 гг. Пры гэтым у 2009 г. было зменена 29 артыкулаў Асноўнага Закона. У Казахстане змены ў Канстытуцыю ўносіліся ў 2007, 2011, 2017 і 2019 гг., ва Узбекістане - у 2009, 2016 і 2017 гг. Пры гэтым Прэзідэнт краіны Ш.Мірзіееў 07.12.2021 аб'явіў аб неабходнасці ўнясення змяненняў у Асноўны Закон краіны.

Сур'ёзныя папраўкі ў Канстытуцыю Расійскай Федэрацыі былі ўнесены ў ліпені 2020 г. У адпаведнасці з імі зведалі змены не толькі паўнамоцтвы органаў улады, але і шэраг асноўных пастулатаў, якія закранаюць ідэалагічныя канцэпты расійскай дзяржавы.

У адпаведнасці з Указам Кіраўніка дзяржавы ад 15 сакавіка 2021 г. № 105 была створана Канстытуцыйная камісія і зацверджаны яе склад. Пачалася актыўная работа над падрыхтоўкай абноўленага Асноўнага закону нашай краіны.

Канстытуцыйная камісія правяла пэўную працу, прапанавала свае варыянты, пасля чаго рабочая група спецыялістаў, створаная распараджэннем Прэзідэнта, працавала над шліфоўкай праекту Канстытуцыі.

Пры гэтым прапановы і заўвагі выказваліся не толькі чальцамі працоўнай групы. Паступалі дадатковыя ініцыятывы ад Савета Рэспублікі і Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу, Канстытуцыйнага Суда, Урада, прафсаюзаў.

Важна адзначыць, што напярэдадні VI Усебеларускага народнага сходу (далей – УНС) прапановы па змяненні Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь шырока абмяркоўваліся ў ходзе дыялогавых пляцовак, праведзеных па ўсёй краіне ў кастрычніку 2020 г. – лютым 2021 г. Яны прайшлі на базе навучальных устаноў. моладзевых арганізацый, у працоўных калектывах.

Трэба асабліва падкрэсліць: абмеркаванне было арганізавана максімальна адкрыта і дэмакратычна. У ім маглі прыняць удзел усе ахвочыя.

Сярод прапаноў па тэме канстытуцыйнага рэфармавання - пераразмеркаванне ўладных паўнамоцтваў з узмацненнем функцый Парламента, Урада і мясцовых органаў улады, замацаванне неабходнасці захавання традыцыйных каштоўнасцей і ідэалагічных асноў беларускай дзяржавы, сацыяльных гарантый насельніцтву і многія іншыя.

Рабочая група па дапрацоўцы праекта Канстытуцыі неаднаразова сустракалася з Кіраўніком дзяржавы. Менавіта Прэзідэнтам была акцэнтаваная ўвага на неабходнасці пераразмеркавання паўнамоцтваў ад Кіраўніка дзяржавы да іншых органаў улады, а таксама спрашчэння працэдуры імпічменту.

У выніку падчас экспертных абмеркаванняў і дыскусій змены закранулі практычна ўсе раздзелы дзейнай Канстытуцыі. Па спрэчных момантах пасля дэталёвага абмеркавання і глыбокай ацэнкі выпрацаваны адзіныя падыходы.

Усе прапанаваныя канстытуцыйныя пераўтварэнні адпавядаюць унутраным палітычным, сацыяльным і эканамічным працэсам, адлюстроўваюць патрэбнасці грамадства, адпавядаюць патрабаванням сучасных рэалій.

Прапанаваныя змены ў Канстытуцыю

Канстытуцыя - гэта маніфест беларускага народа, зацвярджэнне яго права на самабытнае вызначэнне. Таму прэамбуле, у якой у канцэнтраванай форме абазначаны асноўныя ідэі і вектар развіцця краіны, надаецца сур'ёзная ўвага.

Можа здацца, што ў тэкст прэамбулы ўнесены нязначныя змены. Але кожнае слова, якое было дададзена, мае важнае значэнне для разумення каштоўнасных арыенціраў развіцця нашай дзяржавы.

Прэамбула дапоўнена палажэннямі аб захаванні нацыянальнай самабытнасці і суверэнітэту, культурных і духоўных традыцый. Гэта адлюстроўвае важную агульнасусветную тэндэнцыю. Сучасныя дзяржавы ўсвядомілі не толькі добрыя якасці, але і недахопы глабалізацыі і інтэграцыі. Стала відавочна: сёння як ніколі абвостраная праблема нацыянальнай ідэнтычнасці. Дзе няма нацыянальнай ідэнтычнасці, няма салідарнасці і кансалідацыі грамадзян. Дзе няма моцнай нацыі, няма самастойнай суверэннай дзяржавы.

Пры працы над канстытуцыйнымі палажэннямі, якія тычацца правоў і свабод грамадзян, рабочая група па дапрацоўцы праекта Канстытуцыі зыходзіла з неабходнасці расставіць акцэнты, пазначыць ключавыя задачы дзяржавы, стымуляваць удзел грамадзян у вырашэнні агульных пытанняў. Гэта значыць паказаць формы і мадэлі ўзаемадзеяння грамадзян, грамадства, дзяржавы.

Гэта датычыцца і дзейнасці грамадскіх інстытутаў (палітычных партый і грамадскіх арганізацый), і дзяржаўных гарантый асабліва ўразлівым слаям насельніцтва, і работы па новых напрамках (абарона персанальных даных, укараненне інавацый і інш.). Варта адзначыць, што з улікам сучасных выклікаў пытанню захавання канфідэнцыйнасці персанальных дадзеных у Канстытуцыі нададзена асаблівая ўвага.

Прыярытэтам сацыяльнай палітыкі Беларусі прадаўжае заставацца абарона інтарэсаў простых грамадзян і падтрымка людзей, якія знаходзяцца ў складанай жыццёвай сітуацыі. Асаблівая ўвага ў праекце Канстытуцыі ўдзелена выхаванню традыцыйных сямейных каштоўнасцей, падтрымцы сем'яў з дзецьмі і моладзі, клопаце дзяржавы аб пажылых людзях і інвалідах.

Разам з тым прапануецца ўвесці і сацыяльную адказнасць грамадзян перад грамадствам і дзяржавай., гэта значыць адбудзецца не толькі пашырэнне правоў, але і замацаванне абавязкаў. Канстытуцыя - гэта не набор ільгот, гэта шэраг гарантый, якія прадастаўлены дзяржавай нашым грамадзянам..

Павышэнне асабістай адказнасці – першы крок у напрамку фарміравання мадэлі ўзаемадзеяння дзяржавы і грамадзяніна па прынцыпу "дзяржава - партнёр", замацаванаму ў рэзалюцыі VI УНС і прадугледжвае ўмацаванне дыялогу і ўзаемнага даверу паміж дзяржавай і грамадствам, дзяржавай і чалавекам, дзяржавай і бізнесам з захаваннем усіх сацыяльных гарантый з боку дзяржавы і адначасовымі абавязацельствамі грамадзян удзельнічаць у развіцці дзяржавы і грамадства.

Не менш важным канстытуцыйным пасылам з'яўляецца захаванне гістарычнай памяці аб Вялікай Айчыннай вайне і масавым гераізме народа. Гэта зроблена для сапраўднага і будучых пакаленняў, для аб'яднання духоўнага настрою беларускага грамадства, яго яднання і мабілізацыі на пераадоленне цяжкасцей. Як адзначаў Кіраўнік дзяржавы: "Няма высакародней місіі, чым захаванне гістарычнай памяці ў імя светлай будучыні".

Актуальным і для многіх чаканым з'яўляецца ўвядзенне новага інстытута абароны гарантаваных правоў грамадзян - падачы напрамую ў Канстытуцыйны Суд. канстытуцыйнай скаргі.

Акрамя сацыяльнага блока пытанняў, прапанаваныя змены ў Канстытуцыю закранаюць пытанні дзяржаўнага ладу нашай краіны.

Так, рабочай групай сфармуляваны нормы, якія вызначаюць статус, парадак фарміравання і паўнамоцтвы УНС, які стане вышэйшым прадстаўнічым органам народаўладдзя, будзе выконваць стабілізуючую і кансалідуючую функцыі ў грамадстве.

Наданне канстытуцыйнага статусу ВНС з'яўляецца сведчаннем афармлення самабытнай мадэлі беларускага народаўладдзя.

Даведачна.

УНС з'яўляецца ўвасабленнем глыбокай гістарычнай традыцыі, пачынаючы ад Полацкага веча, Усебеларускага з'езда 1917 г., Народнага сходу Заходняй Беларусі 1939 г.

Непераходзячая каштоўнасць Сходу як інструмента прамой дэмакратыі заключаецца ў першую чаргу ў прадастаўленні грамадзянам магчымасці непасрэднага абмеркавання і прыняцця рашэнняў па найбольш актуальных пытаннях жыцця дзяржавы і грамадства.

Першае ВНС адбылося ў 1996 г., менавіта яго правядзенне дазволіла кансалідаваць грамадства, замацаваць асноўныя прынцыпы суверэннай беларускай дзяржавы, якія забяспечылі далейшае паспяховае развіццё краіны. Потым форумы праходзілі ў 2001, 2006, 2010 і 2016 гг. Усе яны таксама адыгралі значную ролю ў развіцці незалежнай Беларусі. Шостае ВНС адбылося ў вельмі няпросты, шмат у чым лёсавызначальны перыяд развіцця беларускага грамадства. Пры гэтым форум стаў, па сутнасці, вянком шырокага агульнанацыянальнага дыялогу, у ходзе якога на сотнях пляцовак абмяркоўваліся найбольш актуальныя для сучаснасці і перспектыў нашай краіны пытанні.

Прапанаваныя змены таксама накіраваны на забеспячэнне балансу паўнамоцтваў органаў дзяржаўнай улады. Захоўваючы Беларусь прэзідэнцкай рэспублікай, палітычная сістэма ў Канстытуцыі выбудоўваецца такім чынам, каб кожная галіна ўлады была збалансаваная і мела рычагі ўздзеяння на іншую, калі тая становіцца на шлях парушэння Канстытуцыі і заканадаўства.

У сувязі з тым што вышэйшай службовай асобай працягвае з'яўляцца Прэзідэнтмяркуецца, што ў Канстытуцыі будуць некалькі ўзмоцнены патрабаванні да кандыдатаў на дадзеную пасаду. Таксама плануецца увядзенне абмежаванняў па тэрмінах для Кіраўніка дзяржавы - не больш за два. Змены можа зведаць працэдура імпічменту: з улікам паўнамоцтваў УНС яна будзе скарэкціравана, у некаторай ступені нават крыху спрошчана.

Акрамя таго, у новым Асноўным законе будзе адлюстравана павышэнне ролі Парламента і надзяленне яго дадатковымі кантрольнымі функцыямі.

Стаіць пытанне і пра узмацненні пазіцый Урада. Гэта знайшло адлюстраванне, у прыватнасці, у тым, што Прэм'ер-міністр будзе самастойна ўносіць склад урада на зацвярджэнне Прэзідэнта і, як вынік, несці адказнасць за яго работу.

Акрамя таго, законапраекты, якія цягнуць скарачэнне дзяржаўных сродкаў, а таксама павелічэнне расходаў, будуць уносіцца ў Парламент толькі пры наяўнасці адпаведнага заключэння Савета Міністраў, у якім будзе давацца ацэнка прапанаваным бюджэтным затратам.

Дзякуючы Канстытуцыі ў прававым полі замацоўваюцца слупы беларускай мадэлі грамадскага развіцця:

моцная дзяржава;

сацыяльна-арыентаваная рынкавая эканоміка;

традыцыйныя хрысціянскія каштоўнасці.

Кожны беларус можа прыняць актыўны ўдзел у абмеркаванні праекту Канстытуцыі, таму што відавочна: на гэтым этапе магчыма паступленне прапаноў, якія будуць заслугоўваць увагі. Яны будуць улічаны, каб па выніках усенароднага абмеркавання Беларусь атрымала Канстытуцыю, у якой захаваецца сацыяльна арыентаваная накіраванасць з апорай на моцную дзяржаву і моцныя традыцыі, якія існуюць у нас у краіне.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь як аснова
сацыяльна-арыентаванай накіраванасці дзяржавы

Прыярытэтнасць ідэі сацыяльнай дзяржавы - аснова палітыкі А.Р.Лукашэнкі на пасадзе Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Непахіснасць сацыяльных гарантый з'яўляецца важным фактарам сацыяльнага міру і стваральнага развіцця грамадства.

Прынцып сацыяльнай дзяржавы захаваецца ў якасці адной з найважнейшых асноў канстытуцыйнага ладу нашай краіны. Як адзначаў Кіраўнік дзяржавы, у новай версіі Канстытуцыі плануецца захаваць пераемнасць сацыяльнай палітыкі Беларусі і яшчэ больш павысіць і без таго высокі ўзровень сацыяльнай абароненасці грамадзян.

Захаванне і ўмацаванне здароўя грамадзян

Клопат пра здароўе і даўгалецце людзей, павышэнне даступнасці медыцынскай дапамогі для насельніцтва, фарміраванне ў грамадстве здаровага ладу жыцця працягне быць галоўным прыярытэтам нацыянальнай палітыкі ў галіне аховы здароўя, накіраванай на паляпшэнне якасці жыцця насельніцтва рэспублікі.

Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь і надалей будзе замацавана права нашых грамадзян на ахову здароўя, уключаючы бясплатнае лячэнне у дзяржаўных арганізацыях аховы здароўя. Дзяржавай дакладна вызначаны асноўныя прынцыпы аказання медыцынскай дапамогі - бясплатна, даступна, якасна.

Даведачна.

Паказчык забяспечанасці бальнічнымі ложкамі складае каля 100,3 на 10 тыс. насельніцтва, што значна вышэй, чым у Польшчы (65,2), Латвіі (56,7), Літве (72,6).

Забяспечанасць насельніцтва практыкуючымі лекарамі складае 41,5 на 10 000 насельніцтва; сярэднім медыцынскім персаналам - 121,7 на 10 000 насельніцтва.

Штогод насельніцтва Беларусі праводзіць каля 100 млн. наведванняў да ўрачоў усіх спецыяльнасцей, а служба хуткай медыцынскай дапамогі ажыццяўляе каля 3 млн. выездаў. Стацыянарнае лячэнне за год атрымліваюць звыш 2,3 млн. пацыентаў.

У рэспубліцы праведзена вялікая работа па мадэрнізацыі матэрыяльна-тэхнічнай базы: за апошнія пяць гадоў пабудавана або татальна рэканструявана больш 80 аб'ектаў аховы здароўя.

Беларусь займае адно з вядучых месцаў сярод краін свету па доступе насельніцтва да медыцынскіх паслуг. У краіне прадстаўлены стопрацэнтны доступ грамадзян да іх, у тым ліку забяспечаны ўсеагульны доступ да паслуг па ахове рэпрадуктыўнага здароўя.

Таксама наша краіна займае 25 пазіцыю ў рэйтынгу самых камфортных для мацярынства краін і ўваходзіць у 50 лепшых краін свету па вядзенні цяжарнасці і арганізацыі родаў.

Сітуацыя па вакцынакіруемых інфекцыях у Беларусі найбольш спрыяльная сярод краін СНД. Дасягаецца гэта дзякуючы рэалізацыі сістэмы імунапрафілактыкі згодна з Нацыянальным календаром прышчэпак, цэнтралізаванай закупцы імунабіялагічных лекавых сродкаў і сістэме маніторынгу за іх выкарыстаннем.

Даведачна.

Ахоп дзяцей прафілактычнымі прышчэпкамі ў адносінах да ўсіх інфекцый, якія ўваходзяць у праграму імунізацыі, складае амаль 99 %, што перавышае рэкамендуемыя крытэрыі СААЗ (95 %). Ахоп імунізацыяй супраць адзёру дзяцей ва ўзросце да 1 года склаў каля 100 % і па гэтым паказчыку ў Еўропе Беларусь апярэджвае такія краіны, як Аўстрыя, Сербія, Францыя, Латвія, Італія, Швейцарыя, Ісландыя, Вялікабрытанія.

Дасягнутыя вынікі ў галіне аховы здароўя сведчаць не толькі аб адпаведнасці беларускай медыцыны сучасным сусветным патрабаванням па ключавых параметрах, але і аб каласальным клопаце дзяржавы аб жыцці і здароўі сваіх грамадзян.

Дзяржаўная палітыка ў сацыяльна-працоўнай сферы

У новым праекце Канстытуцыі забеспячэнне дастойнага ўзроўню і якасці жыцця грамадзян, умоў іх працы, прадастаўленне кожнаму працаздольнаму чалавеку магчымасці працаваць і ствараць свой дабрабыт захаваецца ў якасці адной з асноўных мэт сацыяльнай палітыкі беларускай дзяржавы.

Грамадзянам краіны і надалей будзе гарантаванае права на працу як найболей годны спосаб самасцвярджэння чалавека, гэта значыць права на выбар прафесіі, роды заняткаў і працы ў адпаведнасці з прызначэннем, здольнасцямі, адукацыяй, прафесійнай падрыхтоўкай і з улікам грамадскіх запатрабаванняў, а таксама на бяспечныя ўмовы працы.

Як і раней, грамадзянам Рэспублікі Беларусь гарантуецца права на сацыяльнае забеспячэнне у старасці, у выпадку хваробы, інваліднасці, страты працаздольнасці, страты карміцеля і ў іншых выпадках, прадугледжаных законам. Дзяржава працягне праяўляць асаблівы клопат аб ветэранах вайны і працы, а таксама аб асобах, якія страцілі здароўе пры абароне дзяржаўных і грамадскіх інтарэсаў.

Даведачна.

Штогод выдаткі на пенсіі складаюць каля 9 % ВУП. На іх выплату ў 2021 г. накіравана 14,6 млрд. рублёў.

За 2016-2020 гг. пенсіі па ўзросце павялічыліся амаль у 1,7 раза, пры гэтым у рэальным выражэнні - у 1,2 раза. Рост пенсій у 2021 г. таксама перавысіць велічыню інфляцыі.

Падтрымка сям'і

У Рэспубліцы Беларусь абарона і ўмацаванне інстытута сям'і захаваецца прыярытэтнай задачай сямейнай палітыкі як састаўной часткі сацыяльнай палітыкі. Шлюб, сям'я, мацярынства, бацькоўства і дзяцінства прадоўжаць знаходзіцца пад абаронай дзяржавы.

Сёння шмат робіцца нашай краінай у гэтым напрамку. Так, рэспубліка забяспечвае выплату дапамог пры нараджэнні дзяцей (прычым незалежна ад даходаў і занятасці бацькоў), прадастаўленне бясплатных медыцынскіх паслуг (медыцынскае суправаджэнне цяжарнасці і родаў, прыём лекараў, стацыянарнае лячэнне і інш.) і адукацыі (бацькі аплачваюць толькі харчаванне дзяцей у дзіцячых садах і школах), аказанне адраснай сацыяльнай дапамогі і сацыяльнага абслугоўвання у выпадку малазабяспечанасці або іншай цяжкай жыццёвай сітуацыі, прадастаўленне бацькам гарантый у сферы працы, падаткаабкладання, пенсіённага забеспячэння, развіццё інфраструктуры побыту і сямейнага адпачынку і інш.

Сістэмай дзяржаўных дапамог у сувязі з нараджэннем і выхаваннем дзяцей ахоплена амаль кожнае чацвёртае дзіця ў краіне (дапамогамі на дзяцей ва ўзросце да 3 гадоў ахоплена больш за 98 % дзяцей дадзенага ўзросту).

Штогод выдаткі на сістэму дапамог знаходзяцца ў межах 1,6-1,8 % ВУП. На іх выплату ў 2021 г. накіравана больш за 2,5 млрд. рублёў.

Істотнаму росту колькасці шматдзетных сем'яў у значнай ступені садзейнічала ўвядзенне з 2013 г. дадатковых мер падтрымкі пры паляпшэнні жыллёвых умоў шматдзетных сем'яў і праграмы сямейнага капіталу, якая рэалізуецца з 2015 г.

Даступнае і якаснае адукацыю

Грамадзяне Беларусі захаваюць права на атрыманне ў дзяржаўных установах адукацыі бясплатнай дашкольнай, агульнай сярэдняй, прафесійна-тэхнічнай, спецыяльнай адукацыі, дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, дадатковай адукацыі дарослых, а на конкурснай аснове - бясплатнай сярэдняй спецыяльнай, вышэйшай і паслявузаўскай адукацыі.

Сёння для паспяховай рэалізацыі гэтых правоў у краіне функцыянуе больш як 7,3 тыс. устаноў адукацыі, у якіх працуюць 448,4 тыс. работнікаў сістэмы адукацыі.

Бягучыя сацыяльныя гарантыі, якія даюцца беларускай сістэмай адукацыі, прадугледжваюць вялікую колькасць ільгот для асобных катэгорый грамадзян на ўсіх узроўнях адукацыі.

У краіне захаваны меры сацыяльнай абароны навучэнцаў у частцы прадастаўлення дыферэнцыраваных ільгот для асобных катэгорый грамадзян пры аплаце за харчаванне (зніжэнне на 30 або 50 %, поўнае вызваленне іх ад аплаты) і карыстанне падручнікамі і (або) навучальнымі дапаможнікамі (зніжэнне на 50 % або вызваленне ад аплаты). Таксама навучэнцы, якія атрымліваюць агульную сярэднюю і спецыяльную адукацыю, маюць права на бясплатны праезд на грамадскім транспарце ад месца жыхарства (месца знаходжання) да месца вучобы і назад у перыяд з 1 верасня па 30 чэрвеня.

Для навучэнцаў, якія атрымліваюць прафесійна-тэхнічную, сярэднюю спецыяльную або вышэйшую адукацыю ў дзённай форме атрымання адукацыі, дзяржавай прадугледжана мноства магчымасцей: атрыманне крэдыту на льготных умовах для аплаты першай вышэйшай адукацыі; атрымання скідкі памеры ад 40 % да 60 % са сфарміраванага кошту навучання і магчымасць пераводу на навучанне за кошт сродкаў бюджэту за поспехі ў вучобе; атрыманне стыпендыі (у тым ліку сацыяльнай для тых, хто не атрымлівае навучальную стыпендыю і адносіцца да сацыяльна-абароненых катэгорый грамадзян); матэрыяльная дапамога (для якія знаходзяцца ў цяжкім матэрыялам становішчы); пражыванне ў інтэрнаце (у тым ліку бясплатна для сацыяльна-абароненых катэгорый грамадзян); пакрыццё выдаткаў па найме жылля у выпадку незабеспячэння месцам для пражывання ў інтэрнаце і іншыя льготы.

Беларуская сістэма адукацыі эфектыўная не толькі ў выкананні сацыяльна-адказных функцый, але і ў цэлым канкурэнтаздольна выглядае на міжнародным узроўні. Пра гэта сведчыць Індэкс адукацыі ў рэйтынгу Індэкса чалавечага развіцця, у якім наша краіна займае 32 месца і мае найлепшы вынік сярод усіх краін СНД. Акрамя таго, па паказчыку "Доступ да базавых ведаў" у Індэксе сацыяльнага прагрэсу за 2020 г. Беларусь знаходзіцца на 17 месцы сярод 163 краін свету.

Узровень пісьменнасці дарослага насельніцтва Беларусі - адзін з самых высокіх у свеце і дасягае 99,9 %. Ахоп базавай, агульнай сярэдняй і прафесійнай адукацыяй за 2019 г. склаў 94 %.

У апошнія гады на адукацыйную сістэму дзяржавай выдзяляецца каля 5 % ВУП, што не саступае аб'ёмам фінансавання сферы адукацыі ў еўрапейскіх краінах.

Моладзевая палітыка

Усямерная падтрымка моладзі Кіраўніком беларускай дзяржавы вызначыла стварэнне разгалінаванай нарматыўнай прававой базы, якая замацоўвае гарантыі і ўмовы для станаўлення, развіцця і ўсебаковай рэалізацыі маладых людзей. Варта адзначыць, што гэтая прававая аснова з'яўляецца адной з найбольш поўных сярод аналагічнага заканадаўства краін СНД.

У рамках яе дзейнічаюць: гарантыі ў атрыманні адукацыі, сферы сямейных і працоўных адносін; падтрымка таленавітай і адоранай моладзі, маладзёжныя арганізацыі, працуюць маладзёжныя парламенты і самакіраванне.

Існуючая сістэма стыпендыяльнага забеспячэння дазваляе выплачваць стыпендыі амаль 90 % студэнтаў і навучэнцаў дзённай формы навучання.

Дзяржавай праводзіцца мэтанакіраваная работа па павелічэнню жылога фонду ўстаноў адукацыі і максімальнаму забеспячэнню месцамі ў інтэрнаце навучэнцаў і студэнтаў, якія маюць у гэтым патрэбу, на перыяд навучання. У 2020/2021 навучальным годзе месцамі ў інтэрнаце забяспечана больш за 96 % ад агульнай колькасці тых, хто мае патрэбу.

Даведачна.

У 2020 годзе здадзены чарговы інтэрнат на 1800 месцаў у жылым комплексе. "Студэнцкая вёска". Цяпер у ім пражывае больш за 12 тыс. студэнтаў з устаноў вышэйшай адукацыі г. Мінска. Таксама новы інтэрнат быў уведзены ў эксплуатацыю для пражывання студэнтаў у Гродзенскім дзяржаўным універсітэце імя Я.Купалы. Да 2025 г. у сталіцы плануецца будаўніцтва яшчэ 5 інтэрнатаў на больш як 5 тыс. месц.

Эфектыўнасць дзяржаўнай падтрымкі моладзі знаходзіць адлюстраванне ў месцах, якія займае наша краіна ў самых розных рэйтынгах. Так, па дадзеных параўнальных міжнародных даследаванняў, апублікаваных у 2020 годзе, Беларусь па індэксу развіцця моладзі займае 51-е месца са 180 краін і ўваходзіць у спіс дзяржаў з высокім узроўнем развіцця моладзі, апярэджваючы ЗША (65-е месца), Казахстан (70-е) і Расійскую Федэрацыю (82-е).

Даведачна.

Індэкс развіцця моладзі вымяраецца па пяці ключавым абласцям: адукацыя, ахова здароўя, занятасць, бяспека, грамадзянскі і палітычны ўдзел.

Па індэксе прагрэсу моладзі 2021 года Беларусь займае 52-е месца са 150 дзяржаў, апярэджваючы іншыя краіны СНД, у тым ліку Казахстан (54-е), Украіну (60-е) і Расійскую Федэрацыю (63-е).

***

Дзякуючы дзейнай Канстытуцыі, створанай пры непасрэдным удзеле і волі беларускага народа, мы стварылі эфектыўную мадэль сацыяльна арыентаванай дзяржавы.

Цяпер наша краіна стаіць на парозе новага этапа развіцця, які патрабуе чарговай змены Асноўнага закона Рэспублікі Беларусь.

Толькі прамое волевыяўленне беларусаў, а не дыктат звонку ці эканамічныя санкцыі можа змяніць палітычную сістэму краіны ў тым кірунку, у якім палічыць патрэбным беларускі народ.

Як адзначаў Кіраўнік дзяржавы А.Р.Лукашэнка ў верасні 2021 г., прымаючы ўдзел у пашыраным пасяджэнні канстытуцыйнай камісіі, «Канстытуцыя патрэбная, таму што патрэбны нармальны рух наперад. Будзем разумець гэта як перамены. І гэта разумна, калі мы перамены здзяйсняем не з бухты-барахты, а засноўваючыся на фундаментальным. І гэта ўсё мусіць быць законна. Канстытуцыя якраз і закладзе асновы гэтых перамен».

Новая Канстытуцыя будзе адпавядаць патрабаванням сённяшняга часу, забяспечваць далейшае развіццё нашай краіны, мір і згоду на беларускай зямлі і, адпаведна, дабрабыт нашых грамадзян.

Сімвалічна, што падрыхтоўка новага праекту Канстытуцыі супала з абвешчаным у краіне Годам адзінства беларускага народа. А гэта значыць, што яе прыняцце стане своеасаблівым нацыянальным сімвалам, які згуртуе вакол сябе грамадзян нашай краіны.