Медыякультура і медыяспажыванне ў беларускім грамадстве

Медыякультура і медыяспажыванне ў беларускім грамадстве

Матэрыялы падрыхтаваны Акадэміяй кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь на аснове звестак Міністэрствы інфармацыі Рэспублікі Беларусь, Следчага камітэта Рэспублікі Беларусь, БелТА, інтэрнэт-крыніц.

Ва ўмовах глабальнай інфарматызацыі грамадства і нарастальнай хуткасці праходжання ўсіх сацыяльных працэсаў, асноўная роля ў фармаванні каштоўнасных арыентацый асобы і грамадства, захаванні гістарычнай памяці пераходзіць да медыякультуры, сродкаў масавай інфармацыі (далей – СМІ).

Сёння ў інфармацыйнай прасторы найбольш актыўна развіваюцца новыя медыя - мультымедыйныя шматканальныя персаналізаваныя інтэрнэт-рэсурсы. Інтэрнэт даўно стаў адной з асноўных крыніц атрымання навін і прасторай для зносін.

На нарадзе з кіраўнікамі вядучых дзяржаўных СМІ 11 лютага 2020 г. Кіраўнік дзяржавы А.Р.Лукашэнка падкрэсліў: «Сёння Інтэрнэт ужо не проста дыхае ў спіну дзяржаўнай прэсе, але і па некаторых пазіцыях вырываецца наперад, а Telegram-каналы, блогі, сацыяльныя сеткі па ўплыве прынамсі зраўняліся з традыцыйнымі СМІ. Моладзь у асноўным там.

Мабільны тэлефон з выхадам у Інтэрнет у распараджэнні ўсіх жадаючых: ад дзіцяці да пажылога чалавека. І гэтыя матэрыялы ім даступныя ў любы час сутак. Нашым СМІ ў Інтэрнеце трэба працаваць больш маштабна, больш эфектыўна».

Так, па дадзеных кампаній "We Are Social" і "Hootsuite", адлюстраваным у справаздачы аб стане лічбавай сферы "Global Digital", у студзені 2021 г. ва ўсім свеце Інтэрнэтам карысталіся 4,66 мільярда чалавек. Такім чынам, узровень пранікнення Інтэрнэту ў свеце складае 59,5%: доступ да яго ёсць больш за ў паловы насельніцтва зямнога шара.

У Беларусі ўзровень пранікнення значна вышэйшы - больш за 85% жыхароў нашай краіны з'яўляюцца карыстальнікамі Інтэрнэту.

Сацыяльныя медыя (сацыяльныя сеткі і месэнджэры) з'яўляюцца адным з найболей папулярных інтэрнэт-рэсурсаў. У свеце налічваецца 4,2 мільярда іх карыстальнікаў (53,6% сусветнага насельніцтва). У сярэднім кожны дзень на працягу 2020 г. у сацыяльных медыя стваралася больш за 1,3 мільёна новых акаўнтаў, што складае прыкладна 15,5 новых карыстальнікаў у секунду. Такім чынам, з кожным годам усё больш інтэрнет-карыстальнікаў атрымліваюць інфармацыю, матэрыялы СМІ праз сацыяльныя сеткі і месэнджэры.

Радавы карыстальнік сацыяльных медыя зараз праводзіць на гэтых платформах 2 гадзіны 25 хвілін кожны дзень, што адпавядае прыкладна аднаму дню ў тыдзень за вылікам часу на сон.

У Беларусі, паводле дадзеных справаздачы "Digital 2021" і ўнутранай статыстыцы інтэрнэт-платформаў, значная доля трафіку беларусаў таксама прыпадае на мэсэнджэры і сацыяльныя сеткі.

Інтэрнэт дазваляе атрымаць хуткі доступ да рознага роду інфармацыі, быць у курсе апошніх навін, аператыўна дзяліцца імі са сваім асяроддзем. Разам з тым, якасць інфармацыі ў Інтэрнеце не заўсёды адназначная. Так, нярэдка ў Сеткі можна сустрэць неправераныя, а часам - і мэтанакіравана скажоныя звесткі, "фейкі". Інфармацыйная агрэсія на глабальным і нацыянальным узроўнях перастае быць рэдкасцю, становячыся цэнтральным звяном гібрыдных войн.

Таму відавочна, што сёння менавіта кантэнт нацыянальных СМІ і інтэрнет-рэсурсаў, узровень медыякультуры насельніцтва, становяцца аднымі з ключавых фактараў, якія абумоўліваюць характар праходжання розных сацыяльных працэсаў у нашай краіне. У сувязі з гэтым Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка на сустрэчы з палітычным актывам краіны 16 верасня 2020 г. зрабіў акцэнт на тым, што "сродкі масавай інфармацыі павінны быць праваднікамі дзяржаўнай ідэалогіі, а журналісты - самай дзяржаўнай катэгорыяй спецыялістаў".

Медыяспажыванне ў сучасным беларускім грамадстве

Сёння інфармацыя ўяўляе сабой адзін з найважнейшых рэсурсаў і, у той жа час, адну з рухаючых сіл развіцця чалавечага грамадства. СМІ, якія гэтую інфармацыю распаўсюджваюць, ужо даўно нефармальна называюць «чацвёртай уладай» з прычыны бясспрэчнасці аказванага імі вялікага ўплыву на настроі грамадства. У сувязі з гэтым вельмі важнае разуменне месца новых тэхналогій у медыяспажыванні, асэнсаванне таго, якія СМІ выкарыстоўваюцца грамадзянамі, якая іх якасць і разнастайнасць.

Даведачна.

Медыяспажыванне – гэта колькасная і якасная ацэнка медыя-каналаў (інфармацыйных ці забаўляльных СМІ), якія выкарыстоўваюцца адным чалавекам ці групай людзей. У шырокім сэнсе сюды адносяцца чытанне газет і часопісаў, прагляд тэлепраграм і праслухоўванне радыё, інтэрнэт-актыўнасць.

Сучасная беларуская аўдыторыя мае доступ да розных медыяў і платформаў (тэлебачанне, радыё, газеты ў анлайн-асяроддзі, мабільныя прыкладанні, сайты розных СМІ і інш.). Медыйнае поле Рэспублікі Беларусь насычанае і разнастайнае. Так, на 1 лістапада 2021 г. у Міністэрстве інфармацыі Рэспублікі Беларусь зарэгістравана 1608 друкаваных СМІ; 261 тэлерадыёвяшчальны СМІ; 9 інфармацыйных агенцтваў; 37 сеткавых выданняў. Пры гэтым большасць з іх (1275) - недзяржаўныя (1180 друкаваных СМІ; 81 - тэлерадыёвяшчальнае; 7 інфармацыйных агенцтваў і 7 сеткавых выданняў).

Інфармацыйная прастора нашай краіны адкрытая, нягледзячы на тое, што ў гэтым ёсць пэўныя рызыкі: у Беларусі распаўсюджваюцца каля трох тысяч замежных СМІ, большасць - рускамоўных.

Працягвае развівацца Байнэт (беларуская частка сеткі Інтэрнет). Улетку 2021 г. у рэестры нацыянальнай зоны знаходзілася 149423 дамена .BY і .БЕЛ, а за першую палову бягучага года ў зонах .BY і .БЕЛ было зарэгістравана 1454 тыс. даменаў, або каля 87 імёнаў у суткі.

Уплыў Інтэрнэту на жыццё беларусаў каласальна. Па дадзеных Нацыянальнага статыстычнага камітэта Рэспублікі Беларусь за 2020 г., 85,1% насельніцтва ва ўзросце 6-72 гады мае доступ да Інтэрнэту, 71,3% насельніцтва выходзяць у Сетку штодня.

Апроч прагляду фільмаў, пошуку інфармацыі і чытання навін, беларусы актыўна выкарыстоўваюць сацыяльныя сеткі і месэнджэры. Гэта прыводзіць да таго, што яны становяцца паўнавартаснымі камунікацыйнымі цэнтрамі. Найбольш папулярнымі мэсанджарамі ў беларусаў з'яўляюцца Viber – 87%, Telegram - 56%, WhatsApp - 46%, Skype - 22%; сацыяльнымі сеткамі: Укантакце - 3,8 млн карыстальнікаў, Instagram - 3200000 карыстальнікаў, Аднакласнікі - 2800000 карыстальнікаў, Facebook - 750 тыс. карыстальнікаў.

Працэс абмену інфармацыяй у беларускім грамадстве характарызуецца высокай аператыўнасцю і інтэнсіўнасцю. Актыўная і паўсюдная інфарматызацыя дазваляе разглядаць новыя медыя ў якасці ўплывовых крыніц інфармацыі, якія аказваюць сур'ёзнае ўздзеянне на фармаванне грамадскай думкі. Пры гэтым адзначаецца пераважная роля сацыяльных сетак і навінавых сайтаў як інфармацыйных крыніц.

Даведачна.

Па выніках даследавання, праведзенага на замову Міністэрства інфармацыі ў 2020 г. Цэнтрам сацыялагічных і палітычных даследаванняў БДУ, грамадзяне Беларусі часцей за ўсё звяртаюцца да такіх крыніц інфармацыі, як сацыяльныя сеткі і тэлебачанне (59,8% і 59,4% адпаведна). Кожны другі рэспандэнт чытае інфармацыйныя і навінавыя сайты (49,4%), кожны трэці выкарыстоўвае месэнджары (34,4%).

Важным паказчыкам у ацэнцы медыяспажывання з'яўляецца першачарговасць выбару крыніцы інфармацыі на працягу дня. Як паказваюць вынікі вышэй абазначанага даследавання, жыхары рэгіёнаў Беларусі пачынаюць свой інфармацыйны дзень пераважна з прагляду тэлеперадач (35,1%) або наведвання сацыяльных сетак (33,7%). На трэцім месцы з істотным адставаннем знаходзяцца інфармацыйныя і навінавыя сайты (14,1%).

Такім чынам, даступнасць Інтэрнэту шырокай аўдыторыі вывела глабальную сетку ў разрад кіроўных крыніц інфармацыі. Рэаліі такія, што віртуальнае асяроддзе сёння стала наймагутным фактарам уплыву на насельніцтва і дзяржаву ў цэлым. Як следства - імклівае развіццё дадзенага сегмента медыяасяроддзя патрабуе сур'ёзнага падыходу да рашэння якія ўзнікаюць у ім праблем.

Прававыя асновы дзяржаўнай інфармацыйнай палітыкі ў Рэспубліцы Беларусь

Рост ролі СМІ (асабліва інтэрнэт-СМІ) у сацыяльных працэсах выклікае неабходнасць у правядзенні сістэмнай дзяржаўнай інфармацыйнай палітыкі, у аснове якой ляжыць фундаментальнае права чалавека на інфармацыю, замацаванае Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь.

Галоўным механізмам дзяржаўнай інфармацыйнай палітыкі выступае прававое рэгуляванне дзейнасці СМІ. Дзяржава імкнецца, з аднаго боку, стварыць спрыяльныя ўмовы для функцыянавання мас-медыя, з другога - выканаць пры гэтым інтарэсы асобы, грамадства і дзяржавы.

«Не прымяншаючы пераваг, магчымасцяў і перспектыў, якія адкрыў чалавеку інфармацыйны свет, мы павінны звярнуць увагу і на яго адваротны бок. На штучную рэальнасць, якая дала зялёнае святло маніпуляцыям, падману, злачынствам, патурае нізінным інстынктам чалавека.

Пастаянная прысутнасць чалавека ў сацыяльных сетках, на форумах, медыя-каналах фарміруе інтэрнет-залежнасць. Людзі проста выпадаюць з рэальнага жыцця і страчваюць элементарныя камунікатыўныя навыкі. Што яшчэ горш, яны губляюць здольнасць да аналітычнага мыслення, паколькі змест і сэнс адбывалага вакол фармуюць за іх сацыяльныя сеткі, месэнджэры і пошукавыя алгарытмы.

Адбываецца гэта не бескантрольна. Свядомасць людзей - у руках найбуйнейшых гігантаў інтэрнэт-індустрыі, паслугамі якіх не грэбуюць карыстацца спецслужбы асобных дзяржаў»., - заявіў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка на VI Усебеларускім народным сходзе.

Абарона нацыянальных інтарэсаў у інфармацыйнай сферы - адна з важнейшых функцый дзяржавы. У Рэспубліцы Беларусь да нядаўняга часу дзейнічалі адны з самых ліберальных заканадаўчых норм у галіне працы СМІ, абароны ад распаўсюджвання зневажальных звестак і паклёпу, абароны персанальных звестак і нацыянальных інтарэсаў у сферы інфармацыйнай бяспекі.

Знешняе ўмяшанне ва ўнутраную палітыку Беларусі прымушае ўважліва паглядзець на заканадаўчы вопыт іншых краін і з улікам існуючай спецыфікі ўкараніць яго ў прававое поле Беларусі.

Даведачна.

У Нямеччыне ў чэрвені 2017 г. быў прыняты закон «Аб абароне правоў карыстальнікаў у сацыяльных сетках», накіраваны на цэнзуру анлайн-экстрэмізму. Ён абавязвае сацыяльныя сеткі, у якіх больш за два мільёны карыстальнікаў у ФРГ, на працягу 24 гадзін з моманту атрымання скаргі выдаляць пасты, якія змяшчаюць заклікі да нянавісці і ілжывую інфармацыю.

У красавіку 2021 г. Еўрапейскі парламент прыняў закон, які патрабуе ад інтэрнэт-кампаній "выдаляць або адключаць доступ да кантэнту, пазначанага як тэрарыстычны" на працягу адной гадзіны пасля апавяшчэння нацыянальных уладаў.

У сувязі з гэтым сур'ёзным крокам у абароне і развіцці беларускай інфармацыйнай прасторы стаў шэраг навацый, значных для сферы праваадносін у галіне масавай інфармацыі, прадугледжаных у Законе Рэспублікі Беларусь ад 24.05.2021 № 110-З "Аб змяненні законаў па пытаннях сродкаў масавай інфармацыі".

Варта адзначыць, што многія змены накіраваны на рэгуляванне праваадносін у інтэрнэт-прасторы. У прыватнасці, пашыраны пералік асоб, якія не маюць права выступаць у якасці заснавальнікаў СМІ. Гэта тычыцца ў тым ліку і ўладальнікаў інтэрнэт-рэсурсаў, у дачыненні да якіх прыняты рашэнні аб абмежаванні доступу, а таксама фізічных і юрыдычных асоб, якія раней выступалі ў якасці заснавальнікаў СМІ, выпуск якога спынены па рашэнні суда, а таксама фізічных і юрыдычных асоб, якія раней выступалі. у якасці ўдзельнікаў або ўласнікаў маёмасці арганізацыі, прызнанай экстрэмісцкай.

Таксама ўстаноўлены шэраг забарон у частцы стварэння і функцыянавання СМІ з замежным удзелам. У прыватнасці, прадугледжваюцца меры, накіраваныя на мінімізацыю замежнага ўплыву на беларускі інфармацыйны рынак. Цяпер, незалежна ад часу стварэння СМІ, іх заснавальнікамі не могуць выступаць замежныя юрыдычныя асобы, замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства, а таксама юрыдычныя асобы з замежным удзелам.

Пашыраны пералік інфармацыі, распаўсюджванне якой забаронена як у СМІ, так і на інтэрнет-рэсурсах.

Даведачна.

У гэты пералік, у прыватнасці, уваходзіць: недакладная інфармацыя; інфармацыя, накіраваная на прапаганду вайны, экстрэмісцкай дзейнасці або якая змяшчае заклікі да такой дзейнасці; іншая інфармацыя, распаўсюджванне якой здольна нанесці шкоду нацыянальным інтарэсам Рэспублікі Беларусь або забаронена заканадаўчымі актамі.

Акрамя таго, уведзена забарона на размяшчэнне вынікаў апытанняў грамадскай думкі, якія адносяцца да грамадска-палітычнай сітуацыі, праведзеных без атрымання неабходнай акрэдытацыі.

Пад забарону падпадае не толькі размяшчэнне падобных матэрыялаў, але і гіперспасылак на крыніцы, у якіх гэтыя матэрыялы змяшчаюцца.

Істотна зменены падыход да прававога статуса журналіста СМІ. Так, у мэтах недапушчэння распаўсюджвання "фейкавых" навін забаронена выкарыстанне правоў журналіста СМІ для фальсіфікацыі інфармацыі, а таксама распаўсюджвання недакладнай інфармацыі пад выглядам дакладных звестак.

Уведзена магчымасць пазбаўлення акрэдытацыі журналіста СМІ, калі ім было здзейснена наўмыснае супрацьпраўнае дзеянне у працэсе ажыццяўлення прафесійнай дзейнасці.

Для аператыўнага спынення распаўсюджвання супрацьпраўнай інфармацыі Міністэрства інфармацыі, нараўне з судом, валодае паўнамоцтвамі па прыняцці рашэння аб спыненні выпуску СМІ (напрыклад, у выпадку вынясення двух і больш пісьмовых папярэджанняў юрыдычнай асобе, на якую ўскладзены функцыі рэдакцыі СМІ, або заснавальніку СМІ, або ўладальніку сеткавага выдання).

Акрамя таго, права на вынясенне рашэнняў аб абмежаванні доступу да інтэрнэт-рэсурсу, сеткавага выдання прадастаўлена Генеральнаму пракурору, а таксама пракурорам абласцей і г. Мінска ў дачыненні да інтэрнэт-рэсурсаў, сеткавых выданняў, з дапамогай якіх распаўсюджваецца інфармацыя, накіраваная на прапаганду экстрэмісцкай дзейнасці або якая змяшчае заклікі да такой дзейнасці, а таксама інфармацыя, распаўсюджванне якой здольна нанесці шкоду нацыянальным інтарэсам Рэспублікі Беларусь.

Выпадкі абмежавання доступу да інтэрнэт-рэсурсаў і спынення выпуску СМІ былі дапоўнены такой падставай, як прыняцце Міжведамаснай камісіяй па бяспецы ў інфармацыйнай сферы рашэння аб наяўнасці інфармацыйных паведамленняў, распаўсюджванне якіх здольна нанесці шкоду нацыянальным інтарэсам.

Замацоўваецца магчымасць абмежавання доступу да копіі інтэрнэт-рэсурсу, доступ да якога раней быў абмежаваны.

Даведачна.

З поўным тэкстам Закона «Аб змене законаў па пытаннях сродкаў масавай інфармацыі» можна азнаёміцца па спасылцы: https://pravo.by/upload/docs/op/H12100110_1621890000.pdf.

Таксама з мэтай аператыўнага супрацьдзеяння прапагандзе экстрэмізму і распаўсюджванню экстрэмісцкіх матэрыялаў, у адпаведнасці з пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23.04.2007 № 513 Міністэрства інфармацыі ажыццяўляе вядзенне і апублікаванне. рэспубліканскага спіса экстрэмісцкіх матэрыялаў (далей - рэспубліканскі спіс).

Даведачна.

Да экстрэмісцкіх матэрыялаў адносіцца інфармацыйная прадукцыя, якая выкарыстоўваецца для ўцягвання ў экстрэмісцкую дзейнасць, і яе прапаганда.

Рэспубліканскі спіс размяшчаецца на афіцыйным сайце Міністэрства інфармацыі, а таксама публікуецца ў газеце "Рэспублiка" і сеткавым выданні "zviazda.by".

Змест інфармацыйнай прадукцыі, уключанай у рэспубліканскі спіс, разгалашэнню не падлягае.

Неабходна ведаць, што распаўсюджванне, выраб, захоўванне, перавозка інфармацыйнай прадукцыі, якая змяшчае заклікі да экстрэмісцкай дзейнасці або якая прапагандуе такую дзейнасць, цягне за сабой адміністрацыйную адказнасць.

Больш за тое, у рамках рэалізацыі пастановы Савета Міністраў № 575 "Аб мерах супрацьдзеяння экстрэмізму і рэабілітацыі нацызму" экстрэмісцкімі фарміраваннямі могуць прызнавацца ў тым ліку дэструктыўныя Telegram-каналы. Да іх удзельнікаў: стваральнікаў, адміністратараў і падпісчыкам з'яўляецца магчымым прымяненне крымінальнай адказнасці - пазбаўленне волі на тэрмін да 7 (сямі) гадоў.

Спосабы супрацьдзеяння маніпулятыўным тэхнікам у СМІ

Адным з прынцыпова значных напрамкаў у барацьбе дзяржавы з рознага роду маніпуляцыямі ў СМІ з'яўляецца прадастаўленне насельніцтву аб'ектыўнай, бесстаронняй інфармацыі аб сітуацыі ў краіне і свеце.

Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка неаднаразова адзначаў неабходнасць актывізацыі работы ў Інтэрнеце, сацыяльных сетках, стварэння якаснай айчыннай медыяпрадукцыі, узмацнення інфармацыйна-тлумачальнай работы ў СМІ, у процівагу распаўсюджванню недакладнай інфармацыі аб Беларусі рознымі апазіцыйнымі і заходнімі рэсурсамі навін.

Для гэтага ў мэтах своечасовага данясення да грамадзян пазіцыі дзяржавы, аб'ектыўнага і ўсебаковага інфармавання аб дзейнасці дзяржаўных органаў Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь быў падпісаны Указ ад 19.03.2020 нумар 106, які ўнёс змяненні ва Указ ад 06.02.2009 нумар 65 "Аб удасканаленні работы дзяржаўных органаў, іншых дзяржаўных арганізацый са сродкамі масавай інфармацыі». У адпаведнасці з ім кіраўнікі дзяржаўных органаў і іншых арганізацый нясуць персанальную адказнасць за стан работы па інфармацыйным забеспячэнні і суправаджэнні дзяржаўнай палітыкі ў медыйнай сферы.

У той жа час, падзеі апошніх гадоў неаднаразова паказвалі, што асноўныя бітвы за Беларусь сёння адбываюцца не ў высокіх кабінетах ці ў сумленнай барацьбе на выбарчых участках, а менавіта ў інфармацыйным полі. Нашая краіна і раней нярэдка сутыкалася з адкрытай правакатарскай дзейнасцю прадстаўнікоў шэрагу апазіцыйных і замежных медыяў. У пагоні за сенсацыямі асобныя СМІ неаднаразова займаліся непраўдзівым асвятленнем падзей у Беларусі, імкнуліся пры дапамозе розных «фэйкаў» і скажэнняў рэальнай інфармацыі апраўдваць дзеянні арганізатараў несанкцыянаваных выступаў.

Вырас і градус дэструктыўных матэрыялаў. Нажаль, у карыстачоў сеткі Інтэрнэт становіцца ўсё мацней звычка зважаць на вострыя матэрыялы і прапускаць аналітыку, карпатліва сабраныя, цікавыя, але зусім не сенсацыйныя факты.

Таму, з мэтай супрацьдзеяння розным дэструктыўным уплывам і прымаючы неабходнасць адпавядаць духу часу, у 2020–2021 гг. у айчыннай медыяпрасторы была разгорнута шырокая інфармацыйная і тлумачальная работа.

Так, у эфіры тэлеканала "Беларусь 1" цэнтральнай пляцоўкай для развянчання і абвяржэння "фейкавых" навін стала праграма "Клуб рэдактараў". Спецыяльныя сюжэты, прысвечаныя гэтай тэматыцы, выходзяць у праграме "Галоўны эфір", а ў рамках праграмы "Панарама" ёсць рэгулярная рубрыка "Фейку NET". Пры гэтым для падрыхтоўкі праектаў і выпускаў навін выкарыстоўваецца толькі афіцыйная інфармацыя дзяржаўных органаў і дакладных крыніц.

Тэлеканал "АНТ" запусціў праект "Антыфейк", увёў спецыяльныя рубрыкі "Будзе дапоўнена", "Трывожная кнопка". Развенчванне «фэйкавых» навін таксама рэгулярна ажыццяўляецца як у рамках інфармацыйна-аналітычных праграм, так і спецыяльных праектаў «Маркаў. Нічога асабістага» і ток-шоў «Аб'ектыўна».

На тэлеканале "СТБ" абвяржэнне "фэйкаў" адбываецца ў інфармацыйна-аналітычнай праграме "Тыдзень", а таксама ў аўтарскіх праектах "Таемныя спружыны палітыкі" і "Палітыка без гальштукаў і купюр".

Актыўна працуюць у гэтым напрамку БелТА, «СБ. Беларусь сегодня», «Звязда», іншыя цэнтральныя выданні.

Так, БелТА сістэматычна публікуе матэрыялы па тэме процідзеяння распаўсюджванню "фейкавых" навін, прапануе сваёй аўдыторыі аўтарытэтныя думкі, выказванні на інфармацыйнай стужцы агенцтва, сайце belta.by, у штотыднёвіку "7 дней", часопісе "Беларуская думка", а таксама ў акаўнтах агенцтва у сацыяльных сетках і месэнджарах.

На старонках газет, якія выпускаюцца ВД "Беларусь сегодня", інтэрнет-сайце, у эфіры "Альфа-радыё" выходзяць публіцыстычныя матэрыялы па актуальных тэмах А.Мукавозчыка, В.Гігіна, Л.Гладкай і іншых аўтараў.

Агульная тэндэнцыя вельмі пазітыўная: традыцыйныя дзяржаўныя выданні і электронныя СМІ літаральна за год-два рэзка дадалі і ў выніку сталі прыкметнай часткай Байнэту.

Аднак усе намаганні, якія прымаюцца дзяржавай па развянчанні ілжывай і дэструктыўнай інфармацыі, будуць марныя, калі самі беларусы не будуць задумвацца аб тым, што і навошта яны чытаюць ці глядзяць, каму яны гатовы верыць.

Таму абавязак кожнага адказнага грамадзяніна, патрыёта сваёй краіны заключаецца ў тым, каб павысіць сваю дасведчанасць аб праблеме выкарыстання маніпулятыўных тэхналогій у СМІ і Інтэрнеце, развіць навыкі распазнання і супрацьдзеяння ім.

Першачарговую дапамогу ў гэтым можа аказаць здольнасць адрозніваць "фэйкавыя" навіны ў Інтэрнэце ад сапраўдных. Для гэтага спецыялісты даюць наступныя парады:

Вывучыце крыніцу навіны. Перш за ўсё, неабходна знайсці першакрыніцу - таго, хто першым апублікаваў гэтую інфармацыю. Ці варта паспрабаваць зразумець, што гэта за рэсурс ці чалавек, якія іх мэты? Калі гэта сайт - то ці можна на ім знайсці дадзеныя аб даце і месцы рэгістрацыі, супрацоўніках, нумары тэлефонаў рэдакцыі? Калі чалавек - гэта рэальна існуючы аўтар? Ці можна яму давяраць? Што пра яго пішуць у Інтэрнеце? Калі ў артыкула няма аўтара, то гэта часта робіцца, каб пазбегнуць адказнасці за напісанае.

Вывучыце навіну цалкам. Не варта судзіць аб навінах толькі па загалоўках, таму што з мэтай прыцягнення ўвагі аўдыторыі назвы «фэйкавых» артыкулаў робяцца наўмысна сенсацыйнымі і выклікалымі. Але пры ўважлівым чытанні навіны аказваецца, што загаловак не адпавядае ўнутранаму зместу артыкула. Зважайце на зманлівыя загалоўкі, меркаванні, якія прадстаўлены як факты, скажэнні фактаў, цалкам выдуманыя акалічнасці і праігнараваныя дэталі.

Вывучыце спасылкі, указаныя ў навіны. Прайдзіце па спасылках, устаўленых у артыкул, і праверце, ці сапраўды яны адпавядаюць дадзенай навіне. Высветліце – спасылкі вядуць да надзейных, аўтарытэтных крыніц ці да нейкіх сумнеўных безназоўных сайтаў ці экстрэмісцкіх Telegram-каналаў?

Праверце дату выпуску. Ці актуальная дадзеная інфармацыя? Праверце храналогію падзей, якія апісваюцца ў навіны. Часцяком старыя падзеі перапрацоўваюцца і падаюцца як новыя, нават калі яны больш не актуальныя.

Ацэньвайце непрадузята. Памятайце, што людзі больш схільныя давяраць той інфармацыі, якая пацвярджае іх перакананні, і адмаўляць тыя звесткі, якія супярэчаць іх меркаванню. Трэба імкнуцца пазбягаць гэтай памылкі.

Звярніцеся да спецыялістаў. Шукайце пацвярджэнне экспертаў, якія сапраўды разбіраюцца ў асвятляемай тэме. Праверце іх паўнамоцтвы, кваліфікацыю, грамадзянскую пазіцыю, а таксама папярэднія заявы.

Неабходна памятаць, што развітая здольнасць адрозніваць "фэйкавыя" навіны ад сапраўдных зводзіць да мінімуму верагоднасць маніпуляцыі меркаваннем чалавека, падштурхвання яго да ажыццяўлення незаконных дзеянняў.

***

У цяперашні час інфармацыйная сфера набывае ключавое значэнне для любой дзяржавы і кожнага чалавека. Інтарэсы людзей становяцца ўсё больш рознабаковымі, узрастае значэнне камунікацыйных тэхналогій, пашыраецца вобласць іх выкарыстання насельніцтвам, павялічваецца роля інфармацыі ў жыцці грамадства.

Аднак нараўне з гэтым Рэспубліка Беларусь, як і ўсе краіны, не можа ігнараваць прынцыпова новыя рызыкі, звязаныя з інфарматызацыяй: нарошчванне дэструктыўных уздзеянняў на грамадства, маніпуляванне масавай свядомасцю, распаўсюджванне недакладнай інфармацыі і інш. Яшчэ ў сакавіку 2019 г. на пасяджэнні Савета Бяспекі Беларусі Кіраўнік дзяржавы А.Р.Лукашэнка падкрэсліў, што «… нарастанне ў свеце канфліктнасці і адсутнасць у дадзенай сферы дакладных правіл паводзін ператвараюць гэтыя рызыкі ў рэальныя пагрозы канстытуцыйным асновам і ўсебаковаму развіццю любой дзяржавы».

Менавіта таму сёння неабходна эфектыўная дзейнасць дзяржавы па забеспячэнні інфармацыйнай бяспекі. Яна павінна абапірацца на разумна выбудаваную прававую аснову і адзінае разуменне стратэгічных мэт і агульных задач. Паспяховае ажыццяўленне гэтай дзейнасці немагчыма без разумення ўсімі жыхарамі Рэспублікі Беларусь магчымасцей, патэнцыялу і спадарожных рызык, якія нясе ў сабе сучаснае інфармацыйнае асяроддзе.